ბავშვისთვის ცოდნისა და პასუხების ძირითადი წყარო უფროსები არიან. ისინი უხსნიან, რატომ არის ცა ლურჯი, ასწავლიან გზის სწორად გადაკვეთას და ეუბნებიან, თუ რატომ ჩნდება სილურჯე დაეცემის შემდეგ. მაგრამ მათი როლი ბევრად უფრო ღრმაა, ვიდრე უბრალოდ ცოდნის გადაცემა. უფროსები არიან მეგზური, რომლებიც ეხმარებიან ბავშვს არა მხოლოდ სამყაროს მუშაობის გაცნობიერებაში, არამედ იმაშიც, თუ როგორ იცხოვროს ამ სამყაროში.
რა ხდის ზრდასრულ ადამიანს ბავშვისთვის ნამდვილ მეგზურად და როგორ შეუძლია თითოეულ ჩვენგანს ამ მნიშვნელოვანი როლის შესრულება?
ფსიქოლოგიაში არის მნიშვნელოვანი კონცეფცია - "მნიშვნელოვანი უფროსები". ესენი არიან არა მხოლოდ მშობლები, არამედ მასწავლებლები, მწვრთნელები ან თუნდაც ოჯახის ახლო მეგობრები. სწორედ ისინი ქმნიან მზრუნველობისა და მხარდაჭერის ატმოსფეროს, ეხმარებიან ბავშვს რთული ემოციების გაგებაში, პასუხობენ მის კითხვებს და უმდიდრებენ ცხოვრებისეულ გამოცდილებას.
ისეთი რთული მომენტებიც კი, როგორიცაა ჩხუბი, შფოთვა ან შიში, ბავშვისთვის მნიშვნელოვანი ეტაპი ხდება სამყაროს და საკუთარი თავის გაცნობაში. სოციოლოგიური კვლევის მიხედვით, სწორედ მნიშვნელოვან უფროსებზეა დამოკიდებული, ისწავლის თუ არა ბავშვი საკუთარი საზღვრების დაცვას, როგორ მოექცევა საკუთარ თავს და სხვებს და რა ღირებულებები გახდება მისი მომავლის საფუძველი.
თუმცა, ზრდასრულთა გავლენა შეიძლება იყოს არა მხოლოდ დადებითი: „არის სიტუაციები, როდესაც მნიშვნელოვანი ზრდასრულის პოზიციაზე მყოფ ადამიანს შეუძლია გაუცნობიერებლად შეურაცხყოფა მიაყენოს, გააუფასუროს ან დაამციროს ბავშვი. ამან შეიძლება სერიოზულად იმოქმედოს მის თვითშეფასებაზე. მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ სკოლამდელ ასაკში ბავშვებს ჯერ კიდევ არ შეუძლიათ კრიტიკულად შეაფასონ თავიანთი ქმედებები - მათი თვითშეფასება დიდწილად მნიშვნელოვანი მოზრდილების შეფასებების პრიზმაში ყალიბდება.
ყოველი ბავშვი, როგორც ღრუბელი, შთანთქავს ყველაფერს, რაც მის გარშემოა: სიტყვებს, მოქმედებებს, ემოციებს და ჟესტებსაც კი, რომლებიც ერთი შეხედვით შეუმჩნეველია. მაგრამ ვინ ხდება მისთვის ის ადამიანი, რომელიც ეხმარება პიროვნულ ჩამოყალიბებაში, ასწავლის მას ცხოვრებას ამ სამყაროში და მასში თავისი ადგილის პოვნას?
მშობლები: უპირველეს ყოვლისა, რა თქმა უნდა, ბავშვისთვის პირველი მნიშვნელოვანი უფროსები მისი მშობლები არიან. დედა და მამა არ არიან მხოლოდ ის ადამიანები, რომლებიც ზრუნავენ და კვებავენ. სწორედ ისინი ქმნიან მის მსოფლმხედველობას, ქმნიან პირველ იდეებს სიკეთისა და ბოროტების შესახებ, იმაზე, თუ როგორ უნდა დაამყაროს ურთიერთობა სხვა ადამიანებთან. მშობლები პირველი მისაბაძი მაგალითია, რომელსაც ბავშვი უყურებს. მათი სიტყვები, მოქმედებები, ინტონაციებიც კი სამაგალითო ხდება მისთვის.
მშობლობას მოაქვს არა მხოლოდ სიხარული, არამედ დიდი პასუხისმგებლობა. ყოველივე ამის შემდეგ, ბავშვები ყოველთვის არ უსმენენ იმას, რასაც ჩვენ ვამბობთ, მაგრამ ისინი ყოველთვის აკვირდებიან, რას ვაკეთებთ. და თუ მშობლებს სურთ გახდნენ მნიშვნელოვანი ზრდასრულები შვილისთვის, მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ სწორ საკითხებზე საუბარი, არამედ ცხოვრება ამ პრინციპების შესაბამისად.
ბებია-ბაბუა: ისინი არიან ოჯახური ტრადიციების მცველები, სიბრძნისა და გამოცდილების მატარებლები. ნორვეგიელმა მეცნიერებმა დაამტკიცეს, რომ ბავშვები, რომლებიც რეგულარულად ურთიერთობენ ბებიასთან და ბაბუასთან, ნაკლებად იწყებენ მოწევას და უკეთ უმკლავდებიან სტრესს. უფროსი თაობა ხშირად აძლევს ბავშვს იმას, რასაც დაკავებული მშობლები ყოველთვის ვერ სთავაზობენ, რადგან ბებია-ბაბუას ხშირად მეტი დრო აქვთ გულახდილად სალაპარაკოდ, უპირობო მხარდაჭერისთვის ან გემრიელი კერძებით ბავშვების გულის გასახარებლად.
ბებია-ბაბუა ასევე კავშირია წარსულთან, ოჯახის ისტორიასთან. ისინი ყვებიან ისტორიებს ბავშვობიდან, უზიარებენ მოგონებებს, რომლებიც ეხმარება ბავშვს თავი რაღაც უფრო დიდის ნაწილად იგრძნოს.
მასწავლებლები:სკოლაში ბავშვები არა მხოლოდ ცოდნას იძენენ, არამედ სწავლობენ სხვა ადამიანებთან ურთიერთობას, კონფლიქტების მოგვარებას და საკუთარი თვალსაზრისის დაცვას. მასწავლებლები კი თამაშობენ მთავარ როლს ამ პროცესში.
კვლევა აჩვენებს, რომ მასწავლებლის სწორი მიდგომა პირდაპირ გავლენას ახდენს მოზარდების ემოციურ და სოციალურ განვითარებაზე. მასწავლებელი, რომელსაც შეუძლია მოსმენა, მხარდაჭერა და შთაგონება, შეიძლება გახდეს ბავშვის ნამდვილი მენტორი. სწორედ ეს მასწავლებლები ტოვებენ კვალს ბავშვის სულზე, ეხმარებიან მას საკუთარი თავის და შესაძლებლობების რწმენაში.