სამი წლის ასაკი ბავშვის ცხოვრების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ეტაპია. ეს გარდამავალი პერიოდია, როცა ჩვილი პატარა მოზარდად იქცევა – იწყება ბავშვობის ახალი თავი, რაც განსაკუთრებით ხასიათდება აქტიური ფიზიკური და ფსიქიკური განვითარებით.
ამ ასაკში ბავშვის სხეული იცვლება – მას ეკარგება ჩვილისთვის დამახასიათებელი ფორმები და იძენს ახალ პროპორციებს. ძლიერად ვითარდება როგორც მსხვილი, ასევე წვრილი მოტორიკა. მოძრაობა მაქსიმუმს აღწევს – ბავშვი დარბის, ხტუნავს, ბრუნავს, ცეკვავს, დადის კიბეებზე და უკვე დამოუკიდებლად მართავს სამბორბლიან ველოსიპედს.
მკვეთრად ვითარდება ტვინიც – ბავშვის აზროვნება გადადის საგნებზე ორიენტირებულიდან სახეობრივზე, იზრდება მეხსიერება, ფანტაზია და მეტყველება. სამ წლამდე ბავშვი უმეტესად მოქმედებებს იმეორებს, ხოლო ამ ასაკში უკვე იწყებს აზროვნებას, მოქმედებების დაგეგმვას და თამაშის შინაარსობრივად აგებას.
როცა პიროვნება ყალიბდება
საკმაოდ მოკლე დროში ბავშვის პიროვნება შესამჩნევად იცვლება. ჩამოყალიბდება ხასიათი, დამოკიდებულება თანატოლებისა და უფროსების მიმართ, ჩნდება „მე“-ს გაცნობიერება და თავდაპირველი შეხედულება სამყაროზე. ეს ყველაფერი ხშირად მიმდინარეობს არაერთგვაროვნად – ბავშვი შეიძლება გახდეს ჭირვეული, ჯიუტი და ხანდახან რთული სამართავი.
ფიზიოლოგიური რეჟიმი და ახალი უნარები
რაც შეეხება კვებასა და ძილს, დიდი ცვლილებები არაა – ბავშვი დღის განმავლობაში ძილს ინარჩუნებს, ჭამს დღეში ოთხჯერ და უკვე შეიძლება ვიფიქროთ დესერტის გაცნობაზე. მნიშვნელოვანია რეგულარული სამედიცინო გასინჯვებიც, რომელთა ჩატარება წლიურ რეჟიმშია რეკომენდებული.
სამი წლის ბავშვებს აქვთ აქტიური მოძრაობის მოთხოვნილება. მათ უკვე კარგად შეუძლიათ წონასწორობის შენარჩუნება, მიმართულების შეცვლა, სირბილი, ხტუნვა და მარტივი ბარიერების გადალახვა. ასევე, დამოუკიდებლად იცვამენ და იხდიან ტანსაცმელს, იყენებენ ჭურჭელს, ფლობენ კალამსა და მაკრატელს, აძლევენ ფორმას პლასტილინს და იწყებენ ხატვას.
ენა და კომუნიკაცია
ამ ასაკში მეტყველება მკვეთრად აქტიურდება. ლექსიკური მარაგი ხშირად 1000–1500 სიტყვას აღწევს, ქმნის სამიდან ექვსსიტყვიან წინადადებებს და იცავს გრამატიკის ზოგად კანონზომიერებებს. იწყებს დიალოგებში მონაწილეობას, გამოხატავს ემოციებს სიტყვებით, უზიარებს ახლობლებს საკუთარ განცდებსა და შთაბეჭდილებებს.
ბავშვი მეტყველებასაც იყენებს თამაშის დროს – საუბრობს სათამაშოებთან, აფასებს საკუთარ ქმედებებს, იმეორებს და სწავლობს ლექსებსა და ზღაპრებს. ენასთან თამაშიც ჩნდება – იგონებს სიტყვებს, თამაშობს რითმებით.
თუ სამი წლის ასაკში ბავშვი ჯერ კიდევ არ ლაპარაკობს წინადადებებით ან საერთოდ დუმს, აუცილებლად სჭირდება სპეციალისტის – ლოგოპედის, ნევროპათოლოგის ან ბავშვთა ფსიქოლოგის – კონსულტაცია.
თამაში – წარმოსახვის კარიბჭე
სამი წლის ასაკში თამაშიც გარდაიქმნება. თუ ადრე მოქმედება იყო ქაოტური და მეტწილად იმიტაციური, ახლა თამაშს უკვე აქვს ლოგიკური თანმიმდევრობა და სიუჟეტი. ბავშვი აშენებს სახლს, უვლის ბოსტანს – თამაში უკვე წარმოადგენს ფანტაზიის გამოხატვას. გამოიყენება სიმბოლური მოქმედებებიე.წ. "ვითომ-ვითომ" თამაშები – ფლომასტერი ხდება თერმომეტრი, ვედრო – ქუდი, ბურთები – ვაშლები. ეს მიანიშნებს იმაზე, რომ ბავშვი ახლა უკვე შესულია წარმოსახვითი თამაშის ფაზაში, რაც აუცილებელია მისი ინტელექტუალური და ემოციური განვითარებისთვის.
„მე თვითონ!“ – ფსიქოლოგიური კრიზისი
სამი წლის ასაკის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური ფაზაა ეგრეთ წოდებული „სამი წლის კრიზისი“. ბავშვი იწყებს დამოუკიდებლობის აქტიურ გამოხატვას – ამბობს „მე თვითონ“, „არ მინდა“, „არ ვიზამ“, იჩენს ჯიუტობას და ხშირად ეწინააღმდეგება დიდების ნებას.
ეს პროცესი შეიძლება გამოვლინდეს კონფლიქტებში, პროტესტში და ჭირვეულობაში, რადგან ბავშვი ჯერ კიდევ არ არის მზად იმაზე მეტად დამოუკიდებელი იყოს, ვიდრე შეუძლია. თუმცა, ყველა ბავშვი ერთნაირად არ რეაგირებს – ზოგისთვის ეს ეტაპი შედარებით მარტივია და ნაკლებად შესამჩნევი.
მნიშვნელოვანია მშობლებმა ამ პერიოდში არა ჯიბრითა და ემოციებით, არამედ გაგებით და სტაბილურობით უპასუხონ. როცა ბავშვი იგებს, რომ მისი ემოციები აღიარებულია, იწყებს საკუთარი სურვილების სხვებთან შეთავსებას. კრიზისის შემდეგ ჩნდება ბავშვის შინაგანი მოტივაცია – უნდა მიაღწიოს შედეგს, მიიღოს შექება და სჯერდება უფროსის შეფასებებს.
როგორ მოვიქცეთ მშობლები
ამ პერიოდის გავლა მშობლებისთვის საკმაოდ რთულია, მაგრამ სწორედ ამ დროს ყალიბდება შვილთან ურთიერთობის საფუძვლები. აუცილებელია გავაცნობიეროთ, რომ ისტერიკაზე დაყვირებას ან ფიზიკურ სასჯელს არ მოაქვს სასურველი შედეგი.
ბავშვს სჭირდება სტაბილური საზღვრები – თუ რაღაც უსაფრთხოებას ეხება, მაგ. გზაზე გაქცევა, მას ვერ მივცემთ არჩევანს და მკაცრად დავიცავთ წესებს. მაგრამ სხვა შემთხვევებში შესაძლებელია მოქნილობა – თუ ბავშვს არ უნდა ფაფა, ვთავაზობთ სხვა არჩევანს; თუ არ უნდა დაწოლა, ვუთმობთ 15 წუთს.
ზოგჯერ ბავშვი უნდა მივუშვათ, გამოხატოს მღელვარება – ვიქნებით მასთან ახლოს, დავაწყნარებთ მოფერებით და თანადგომით. არ ღირს აღზრდის საკითხების გადაწყვეტა იმ დროს, როცა ბავშვი ტირის. საუბარი შედეგებს მხოლოდ სიმშვიდეში იძლევა.
სამი წლის ასაკში ბავშვი აცნობიერებს, რომ მისი სურვილები ყოველთვის არ ემთხვევა სხვებისას. სწორედ ამიტომ უნდა ვასწავლოთ კონფლიქტების მშვიდობიანად გადაჭრა – ეს აყალიბებს ბავშვში თანაგრძნობას, სხვების პატივისცემას და საკუთარი თავის მიღების უნარს.
„სამი წლის კრიზისი“ ადრე თუ გვიან გაივლის, მაგრამ ის გამოცდილება, რასაც ბავშვს ამ გზაზე შეიძენს – საკუთარი შესაძლებლობების გაცნობიერება, ემოციების მართვა, დამოუკიდებლობის ძიება და უფროსებთან დიალოგი – მას მთელი ცხოვრების მანძილზე გაჰყვება. მშობლის თანადგომა კი უდიდესი საჩუქარია ბავშვის შინაგანი სამყაროს განვითარებისთვის.