განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის სამინისტრო ზოგადი განათლების მიმართულებით ახალ საგნობრივ სტანდარტებს ქმნის. ამისთვის ექსპერტთა სპეციალური ჯგუფებია შერჩეული. მათ, საორიენტაციოდ, მიმდინარე წლის მარტის თვის ბოლომდე, კონკრეტული გეგმა უნდა შეიმუშაონ. ზოგადი განათლების ახალი სტანდარტის საბოლოოდ დამტკიცებამდე კი საჯარო განხილვებიც გაიმართება. რას გულისხმობს ახალი საგნობრივი სტანდარტები, რომლებიც სკოლებში 2024-2025 სასწავლო წლიდან უნდა დაინერგოს და რას შეცვლის სწავლა - სწავლების ნაწილში, კიდევ რისი შეცვლა იგეგმება და რა არის პროგრამა მინიმუმი, რომელიც მოსწავლეს 12 წლის ბოლოსთვის დაძლეული უნდა ჰქონდეს. ამ და სხვა თემებზე „ინტერპრესნიუსი“ განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის მინისტრის კონსულტანტს ზოგადი განათლების საკითხებში გია მურღულიას ესაუბრა:
- სტანდარტის შემუშავება რეფორმის ერთ-ერთი ნაწილია, არსებითად მნიშვნელოვანი ნაწილი. რა არის საგნობრივი სტანდარტი? ეს არის სავალდებულო მინიმუმი საქართველოში ყველა სკოლისთვის. ეს სტანდარტები, რა თქმა უნდა, ახლაც არსებობს, მაგრამ მათი გადახედვის, სახეცვლილების, ახალი ვერსიების შექმნის აუცილებლობა დადგა. ყველა საგნის მიმართულებით ასეთი ჯგუფი შექმნილია და რასაკვირველია, ქართული ენა და ლიტერატურა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიმართულებაა. პირადად მე ჩართული ვარ ამ და ისტორიის ჯგუფში. კოორდინაცია, საგნების სწავლების თვალსაზრისით, უნდა იყოს მაღალი. ხშირ შემთხვევაში, ასეთი კოორდინაციით ვერ დავიკვეხნიდით. სტანდარტი ფურცელზე დაწერილი სიტყვები კი არაა, ეს არის სკოლის რეალური ცხოვრება. როდესაც სხვადასხვა საგნის სწავლების დროს კოორდინაციის ხარისხი დაბალია, ეს იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეს ერთ დღეს, შესაძლოა, ყველა მასწავლებელმა მისცეს დავალება და ამის სწავლა კი უბრალოდ შეუძლებელი იყოს. რატომ არის, რომ თითქმის ყველა მასწავლებელი წუხს საათების ნაკლებობაზე?! იმიტომ, რომ ვერ ასწრებენ იმ მასალის სწავლებას, რაც პროგრამითაა გათვალისწინებული. რატომ ვერ ასწრებენ? იმიტომ, რომ ბევრია და კარგად არ არის გათვლილი, რა დრო სჭირდება ამ მასალის გადაცემას, სწავლებას, გაგებინებას ბავშვებისთვის. თან მხოლოდ გადაცემა ხომ არაა, უნდა მოიკითხო, რა ისწავლა მან. საათების სიმცირეზე საუბარი უნდა გაქრეს. კარგად უნდა იყოს გათვლილი, რა მასალას გთავაზობთ და რა დრო გაქვთ თქვენ, როგორც მასწავლებელს და როგორც სკოლას ამის სარეალიზაციოდ. ამასთან, ეს სტანდარტი უნდა ეფუძნებოდეს ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს და სასწავლო გეგმას. არსებობს დოკუმენტი, რომელსაც ჰქვია „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები“, 2004 წელსაა მიღებული. ახლა გადაიხედება, ახალი ვერსია შეიქმნება - 2004 წლის შემდეგ დიდი დრო გავიდა და ახლებური ხედვაა საჭირო. სამინისტრო და პარლამენტის შესაბამისი კომიტეტი ამაზე მუშაობენ. ახალ ვერსიას, იმედია, მალე ვიხილავთ - ალბათ, სასწავლო წლის ბოლომდე.
- ეს რომ კარგად გავარკვიოთ ჩვენ, ზუსტად უნდა გავმიჯნოთ ერთმანეთისგან, სად გადის ზღვარი ზოგად განათლებასა და უმაღლეს განათლებას შორის. სკოლა არის ზოგადი განათლების მიღების ადგილი. ხანდახან ხდება ხოლმე (ადრეც ხდებოდა), რომ სტანდარტში შემოტანილი იყო უმაღლესი განათლების ელემენტები, რაც საქმეს ართულებდა და რიგ შემთხვევაში, შეუძლებელიც იყო ამის მიღწევა. ბევრჯერ მიხსენებია ეს მაგალითი: წლების წინ, მუსიკის სტანდარტში ეწერა, რომ „მე-11 კლასის ბოლოს მოსწავლეს უნდა შეეძლოს სიმფონიური ორკესტრის დირიჟორობა“, რაც რეალობასთან სასაცილოდ შეუთავსებელია. ყველაფერი გაცილებით ადეკვატურად და მკაფიოდ აღსაქმელად უნდა ეწეროს. ლიტერატურის სტანდარტს თუ ვახსენებთ, ერთ-ერთი პირველი კითხვა, რაც ჩვენ ერთმანეთს დავუსვით, იყო ასეთი: ვინ გვინდა აღვზარდოთ სკოლებში ამ სტანდარტის ფარგლებში?! ზოგადი განათლების დონეზე ჩვენი ამოცანა არ არის ლიტერატურისმცოდნის აღზრდა, ეს არის უნივერსიტეტის საქმე. ჩვენი ამოცანაა, კარგი მკითხველის აღზრდა სკოლაში! „კარგი მკითხველი“ ნიშნავს, რომ ესმოდეს რასაც კითხულობს, ადეკვატურად იაზრებდეს და შეეძლოს მიღებული ცოდნის გამოყენება ახალი ცოდნის კონსტრუირებისას. ქართულის ჯგუფში ასევე ვსაუბრობთ შემდეგ თემებზე: 1. ენისა და ლიტერატურის სწავლება ინტეგრირებული უნდა იყოს თუ ცალ-ცალკე? ძალიან დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია თავის დროზე ინტეგრირებული მოდელის შემოტანამ. ინტეგრირებულ სწავლებას სჭირდება მასწავლებლის საკმაოდ მაღალი კომპეტენცია, რაც ხშირად პრობლემად გვიჩანს ხოლმე. ბევრი მასწავლებელი (მშობელიც და მთლიანად საზოგადოებაც) ფიქრობს ძალიან დაზიანდა ქართული ენის სწავლება სკოლებში და ეს შეეტყოთ ბავშვებს, მათ წერით და ზეპირ მეტყველებას. ძალიან დიდი მოთხოვნაა, რომ ენა და ლიტერატურა ცალ-ცალკე ისწავლებოდეს. ამ ჯგუფში აზრი გაყოფილია. მე ვერ ვიტყვი, რომ ინტეგრირებული სწავლება, ზოგადად, არ ვარგა და მისი გამოყენება პრობლემას ქმნის, მაგრამ ამ მეთოდის სრულფასოვან გამოყენებას საკმაოდ მაღალი პედაგოგიკური კულტურა სჭირდება. პირადად ჩემი აზრია, რომ ცალ-ცალკე ისწავლებოდეს. ჩამოყალიბებული პიროვნება ზეპირადაც გამართულად უნდა მეტყველებდეს და წერითაც შეეძლოს დალაგებულად, გასაგებად, მკაფიოდ აზრის გადმოცემა. 2. რა ტექსტები უნდა ისწავლებოდეს ლიტერატურის სწავლების დროს? ჩვენი მწერლები რომ უნდა ვასწავლოთ, რის გარეშეც ქართველად ვერ გაიზრდები, „ვეფხისტყაოსანი“ თუ „დავითიანი“, ილია, ვაჟა თუ გალაკტიონი, ეს გასაგებია. უნდა ისწავლებოდეს თუ არა მსოფლიო ლიტერატურის ნიმუშებიც? შეიძლება ადამიანს ვუწოდოთ „ზოგადად განათლებული“, რომელიც 12 წელიწადი სწავლობს სკოლაში, ამთავრებს, იღებს ატესტატს და წარმოდგენა არ აქვს იმ მწერლებზე, რომლებსაც მთელი სამყარო აღიარებს?! ეს რა „ზოგადი განათლებაა“? ვფიქრობთ, რომ რაღაც ელემენტები აუცილებლად უნდა იყოს შემოტანილი, რომ მსოფლიო მწერლობა განზე არ დარჩეს - ქართულ მწერლობას ვერც შეისწავლი მსოფლიო კონტექსტის გარეშე.
- ქართულის ჯგუფში საუბრის კიდევ ერთი თემაა, უნდა იყოს თუ არა აქცენტი გაკეთებული თანამედროვე ლიტერატურაზე. თქვენი კითხვის პასუხიც ესაა. დიდი ხნის განმავლობაში ვიაზრებდი შედარებით პედაგოგიკას, ე.წ. კომპარატივისტიკას. ეს დისციპლინა სწავლობს იმას, ამა თუ იმ საგანმანათლებლო პრობლემას როგორ განიხილავს, აფასებს და წყვეტს სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა ქვეყანა. ერთნაირად არასდროს არაფერი წყდება. ბოლო ათწლეულებში ბევრგან აქცენტი არის გადატანილი თანამედროვე ლიტერატურის სწავლებაზე. თუ ჩვენს შვილებს ვზრდით 21-ე საუკუნისთვის, მათ უნდა გაიაზრონ, რა არის თანამედროვე ადამიანის მისწრაფებები, პრობლემები, განწყობები, იმედები, ოცნებები, მთავარი საფიქრალი. ამას ყველაფერს სრულფასოვნად თანამედროვე ლიტერატურა გამოხატავს. ბერძნები ორ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტზე მეტს არ ასწავლიან. ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ პატივს არ მიაგებენ ჰაგიოგრაფიას? არ ნიშნავს! ჩვენ, ქართველებმა, ქრისტიანობაც და ჰაგიოგრაფიაც ბერძნებისგან ვისწავლეთ. ამწუთას სამ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტს ვასწავლით, სამივე ძალიან მეძვირფასება, მაგრამ როგორც კი დადგება ხოლმე საკითხი, რაღაცას შეველიოთ და მიმოხილვის წესით ვასწავლოთ, იმწუთას იწყება საუბარი, რომ წარსულ კულტურას პატივს არ სცემენ და ა.შ. რაც რეალობას არაფრით უკავშირდება. მაგალითად ფრანგები, რომლებსაც მე-19 საუკუნის ბრწყინვალე ლიტერატურა აქვთ, ამ საინტერესო ეპოქის ერთ-ორ ნიმუშს ასწავლიან, ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ მათ სკოლის სპეციფიკა ესმით და ისიც ესმით, სკოლა რა ამოცანებს წყვეტს. სკოლაში ყველაფერი კი არ უნდა ასწავლო, უნდა ასწავლო იმდენი, რაც ბავშვის განვითარებისთვისაა საჭირო. ყველაფრის სწავლება შეუძლებელია და მიუღწეველ ამოცანას ისახავს.
- ჩვენ, ჯერჯერობით, ვსაზღვრავთ ჩვენი მოქმედების ველს, სივრცეს. მათ შორის, ეს ვერსიაც ძალიან აქტიურად განიხილება - არა, საზოგადოდ, „გაუქმების“, არამედ - შესატყვისი მოცულობითა და შესაფერისი მეთოდოლოგიით სწავლების. კიდევ ერთი კითხვა, რასაც ჩვენ ვუსვამთ მუშაობის პროცესში ერთმანეთს: საჭიროა თუ არა ლიტერატურის კურსში ისეთი დიდი და მნიშვნელოვანი კულტურული ფენომენების გათვალისწინება, როგორიცაა ბიბლია და მითოსი. რა თქმა უნდა, ბიბლიაც უნდა ასწავლო, როგორც ლიტერატურული ტექსტი და მითოსიც. სამყაროში მათი ხედვები (სამყაროზე, ადამიანებზე, ურთიერთობებზე, სიყვარულზე, ბედნიერებაზე, სიკეთესა და ბოროტებაზე...) ბევრჯერ შეხვდებათ ჩვენს მოსწავლეებს ლიტერატურულ ტექსტებში, ხელოვნების ნიმუშებში, რომლებიც ბიბლიურ თუ მითოსურ თემებზეა აგებული. ამ ტიპის ცოდნა არის განათლებული ადამიანის მახასიათებელი. არ ვამბობ, რომ მთელი ბიბლია უნდა ასწავლო, მაგრამ ცალკეული ნიმუშის სწავლება შეიძლება. ვსაუბრობ გარკვეული ელემენტების დამკვიდრებაზე სკოლაში. მთლიანად ბიბლიის სწავლება სკოლაში შეუძლებელია, ცალკეული ნიმუშების სწავლება კი შესაძლებელი.
- სკოლის მესამე საფეხურზე, შესაძლოა, შემოვიდეს პროფილური განათლება. რაღაც მიმართულებით სწავლობთ სტანდარტულად, რაღაც მიმართულებით შეგიძლიათ გაღრმავებულად ისწავლოთ. მაგალითად: ვისაც აინტერესებს საბუნებისმეტყველო საგნები, შედარებით ნაკლებ ყურადღებას დაუთმობს ჰუმანიტარულ საგნებს, მაგრამ ზოგადი განათლების პრინციპი მოითხოვს, რომ ამ ტიპის განათლებაც ჰქონდეს. აქ შედარებით დაბალი მოთხოვნების სტანდარტი შეიძლება დაიდოს, გაღრმავებული სწავლების დროს ეს სტანდარტი უფრო მეტს მოითხოვს. ცალკეულ სკოლაში ამის მაგალითები გვაქვს, მაგრამ ჩვენ ვსაუბრობთ ზოგადად სისტემაზე. სკოლაში არის 3 საფეხური: 1. დაწყებითი (პირველი-მეექვსე კლასები), 2. საბაზისო (მეშვიდე-მეცხრე კლასები) და 3. სრული საშუალო (მეათე-მეთორმეტე კლასები). შესაძლოა, მესამე საფეხურზე ორი სტანდარტი (ჩვეულებრივი და გაღრმავებული) დაგვჭირდეს, ამაზეც მიდის საუბარი. პროფილური განათლება დღის წესრიგში დგას სერიოზულად. საორიენტაციოდ (ტრადიციულად ასე იყო), იქნება სამი ძირითადი პროფილი: საბუნებისმეტყველო, ჰუმანიტარული და მათემატიკური (თუმცა, სკოლის ორგანიზაციული. ინფრასტრუქტურული და საკადრო შესაძლებლობის კვალობაზე, ალბათ, არც სხვა პროფილები უნდა შეიზღუდოს ). თუ მე ჰუმანიტარულზე ვსწავლობ, გაძლიერებულად ვისწავლი ლიტერატურას, ისტორიას, ხელოვნებას, შეიძლება ფილოსოფიას, სხვა საგნებსაც ვისწავლი, მაგრამ ნაკლები მოთხოვნით (ანუ - „ჩვეულებრივი“ სტანდარტით). პირველ ეტაპზე, სადღაც 50 სკოლამდეა, რომლებშიც საპილოტე რეჟიმში „მოითელება“ შესაბამისი პროგრამები. ამ სისტემის პილოტირება შესაძლოა, ახალი სასწავლო წლიდან დაიწყოს. ასევე, ახალი სტანდარტების შემოღება რამდენიმე მთავარ მოთხოვნას აყენებს სხვა მიმართულებებითაც. ესაა, უწინარეს ყოვლისა, სახელმძღვანელოები - როდესაც იცვლება სტანდარტი, ცხადია, იცვლება პროგრამაც და შესაბამისად, სახელმძღვანელოებიც. ბუნებრივია, ახალ მოთხოვნათა კვალობაზე, ისინი ყველა კლასში უნდა შეიცვალოს. ახალი სტანდარტი სახელმძღვანელოების მიმართულებით, დამხმარე რესურსების მიმართულებით, სწავლების მეთოდიკის მიმართულებით, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების მიმართულებით, საუნივერსიტეტო მომზადების პროგრამის მიმართულებით ახალ ამოცანებს აჩენს. ამავდროულად, უნივერსიტეტებმა მასწავლებლების მომზადების დროს ეს ახალი სტანდარტები უნდა გაითვალისწინონ და მოსამზადებელ პროგრამებში ასახონ. თქვენ ახლა ახალი სტანდარტი მისცეთ, ახალი სახელმძღვანელოები და მასწავლებლები კი ძველებური მიდგომით მოემზადონ, არასწორია. ეს, ასევე, გულისხმობს ცვლილებებს სკოლის მართვასა და მონიტორინგში. დირექტორმა უნდა იცოდეს, თანამედროვე სტანდარტები რომ შევიდა სკოლაში, როგორ მართოს და შეაფასოს ეს სამუშაო. ამიტომ არის ეს გრანდიოზული პროცესი. საზოგადოებამ უნდა იცოდეს, რომ ეს საკმაოდ ხანგრძლივ დროს მოიცავს და ნაბიჯ-ნაბიჯ უნდა ვიაროთ ამ გზაზე. ასევე, გასათვალისწინებელია, რომ ჩვენს სახელმძღვანელოებში ძალიან იშვიათია აღმოსავლური კულტურისა და ლიტერატურის სწავლება, რომელიც დასავლურზე არანაკლებად მდიდარია. გული დაგვწყდება თუ ბავშვები ისე დაამთავრებენ სკოლას, ერთხელაც არ მოისმენენ სპარსულ პოეზიას, იაპონურ ან ჩინურ პოეზიას, პროზას, არაბული ლიტერატურის ნიმუშებს. ჩვენმა ბავშვებმა უნივერსალური განათლება უნდა მიიღონ. რა თქმა უნდა, სტანდარტს ის მნიშვნელობაც აქვს, რომ ის უნდა გაითვალისწინოს შეფასებისა და გამოცდების ეროვნულმა ცენტრმა (NAEC), როცა ერთიანი ეროვნული გამოცდებისთვის ტესტებს და დავალებებს ადგენს. ხანდახან ეს ერთმანეთს შორდებოდა ხოლმე - რას ასწავლიდა სკოლა და რას ითხოვდნენ გამოცდებზე.
- გიდასტურებთ, რომ ასეთი მიდგომა (ახლებურად იყოს გააზრებული სკოლიდან აბიტურიენტის უმაღლესში გადასვლა) არის. მაგალითისთვის: თუ დღეს მოსწავლე სწავლის გაგრძელებას დასავლურ უნივერსიტეტში გადაწყვეტს, იქ აუცილებლად მოსთხოვენ სკოლაში ბოლო ოთხი წლის შედეგებს - მე-9-მე-12 კლასის ქულებს. ჩვენთან უმაღლეს სასწავლებელს ნაკლებად (ან - საერთოდ არ) აინტერესებს სკოლაში რა გააკეთე, რაც არის წყვეტა და ცუდი. კანონში გვიწერია, რომ გვაქვს განათლების უწყვეტი სისტემა. რისი უწყვეტი სისტემაა, როცა უნივერსიტეტს არ აინტერესებს, სკოლაში რა ქენი, რა შედეგს მიაღწიე, მაშინ, როცა, დასავლურ უნივერსიტეტებს აინტერესებთ, რა სოციალურ პროექტებში იღებდით მონაწილეობას, რა ადამიანი იყავით, როგორი მოქალაქე, რა საგანმანათლებლო პროექტებში იყავით ჩართული, რა ინტერესები გქონდათ, თქვენი ზოგადი ნიშანიც აინტერესებთ. უმაღლესი განათლების სისტემაში ჩარიცხვა უნდა იყოს დაკავშირებული რამდენიმე არსებით კომპონენტთან. ამაზე საუბარი მიდის და როგორ სახეს შეიძენს ყველა ერთად ვნახავთ. საორიენტაციოდ ეს შეიძლება დაინერგოს 2027 წლიდან, თუ ამ ლოგიკას გავყვებით.
- სკოლიდან უმაღლეს სკოლაში გადასვლის რა საერთაშორისოდ აღიარებული პრაქტიკაც არსებობს და წარმატებული პრაქტიკაა, საქართველოც ამის მიღმა არ უნდა რჩებოდეს. ვერსია ასე გამოიყურება: 1. მე-12 კლასში მოსწავლეები ჩააბარებენ ეროვნულ გამოცდას, ამას ჩაატარებს NAEC. ოღონდ ეს არ იქნება ე.წ. CAT-ის ტიპის გამოცდა. იქნება ეს ყველა საგანში თუ როგორ, ამაზე პასუხებს, ალბათ, მალევე შევიტყობთ. ერთი კომპონენტი იქნება ეს შედეგი, რას მიაღწიეთ ეროვნული შეფასების დროს. 2. მოსწავლის საშუალო ნიშანი, რომელიც ალბათ ბოლო რამდენიმე კლასს მოიცავს. 3. სახელმწიფო გამოცდა, რომელიც უმაღლესში მოსახვედრად ბარდება. საორიენტაციოდ, ეს იმ ტიპის გამოცდაა, როგორიცაა SAT. ეს ყველაფერი, ჯერჯერობით არის ვერსიის დონეზე. 4. თავად უნივერსიტეტი რასაც შესთავაზებს. ეს უფრო ობიექტური სისტემა იქნება შერჩევის თვალსაზრისით. გარდა ამისა, ახლანდელი მოდელით, მითითებული რომ გაქვთ რაღაც ფაკულტეტები, შეიძლება იქ მოხვდეთ მხოლოდ იმიტომ, რომ ამის შესაძლებლობა ქულებმა მოგცეთ. მოკლედ, ახლა მუშაობა მიდის ამ იდეის გადაწყვეტაზე.